PRAWA I OBOWIĄZKI — PRACODAWCY I MŁODOCIANEGO

Definicja młodocianego

Pra­cown­ikiem młodocianym jest oso­ba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat.

Zatrud­ni­an­ie pra­cown­ików w wieku poniżej 15 lat, poza kilko­ma wyjątka­mi jest zabro­nione. Wyjąt­ki te dotyczą:

• młodocianych, którzy nie ukończyli szkoły podstawowej,
• osób niema­ją­cych 15 lat, które ukończyły szkołę podstawową,
• osób niema­ją­cych 15 lat, które nie ukończyły szkoły podstawowej.

Wol­no zatrud­ni­ać tylko tych młodocianych, którzy:

• ukończyli co najm­niej szkołę podstawową,
• przed­staw­ią świadect­wo lekarskie stwierdza­jące, że pra­ca danego rodza­ju nie zagraża ich zdrowiu.

Młodociany niema­ją­cy kwal­i­fikacji zawodowych może być zatrud­niony tylko w celu przy­go­towa­nia zawodowego.

Formy przygotowania zawodowego

Przy­go­towanie zawodowe młodocianego może odby­wać się w formie:

• nau­ka zawodu – ma ona na celu przy­go­towanie młodocianego do pra­cy w  charak­terze wyk­wal­i­fikowanego pra­cown­i­ka lub czelad­ni­ka i obe­j­mu­je prak­ty­czną naukę zawodu, która jest orga­ni­zowana u pra­co­daw­cy na  pod­staw­ie umowy o pracę oraz dok­sz­tał­ca­nia teo­re­ty­cznego w szkole lub w  sys­temie poza­szkol­nym (np. na kursach),
• przyucze­nie do wykony­wa­nia określonej pra­cy – ma ono na celu przy­go­towanie młodocianego do pra­cy w charak­terze przyuc­zonego pra­cown­i­ka i może doty­czyć wybranych prac związanych z nauką zawodu określonych w przepisach doty­czą­cych klasy­fikacji zawodów szkol­nict­wa zawodowego,
• rzemieśl­niczego przy­go­towa­nia zawodowego młodocianych zatrud­nionych w tym celu u pra­co­daw­ców będą­cych rzemieśl­nika­mi w zawodach odpowiada­ją­cych dane­mu rodza­jowi rzemiosła, nieu­ję­tych w klasy­fikacji zawodów szkol­nict­wa zawodowego, określonych w przepisach doty­czą­cych klasy­fikacji zawodów i spec­jal­noś­ci dla potrzeb rynku pracy.

Wymagania wobec pracodawców

Przy­go­towanie zawodowe młodocianych może prowadz­ić pod warunk­iem posi­ada­nia kwal­i­fikacji wyma­ganych od instruk­torów prak­ty­cznej nau­ki zawodu:

• pra­co­daw­ca,
• oso­ba prowadzą­ca zakład pra­cy w imie­niu pracodawcy,
• oso­ba zatrud­niona u pracodawcy.

Roz­porządze­nie MEN z dnia 15 grud­nia 2010r. w spraw­ie prak­ty­cznej nau­ki zawodu (Dz. U. Nr 244, poz. 1626) określa kwal­i­fikac­je zawodowe i przy­go­towanie ped­a­gog­iczne wyma­gane od instruk­torów prak­ty­cznej nau­ki zawodu.

Zawierania umów

Do zaw­iera­nia i rozwiązy­wa­nia z młodociany­mi umów o  pracę w celu przy­go­towa­nia zawodowego mają zas­tosowanie przepisy Kodek­su Pra­cy, doty­czące umów o pracę na czas nieokreślony.

Wyłąc­zona jest co do zasady możli­wość zaw­iera­nia z  młodociany­mi zatrud­niony­mi w celu przy­go­towa­nia zawodowego innych rodza­jów umów o pracę, tj. na okres prób­ny, na czas określony czy na  czas wyko­na­nia określonej pracy.

Pra­co­daw­ca, który zatrud­nia w celu nau­ki zawodu więk­szą liczbę młodocianych, niż to wyni­ka z jego potrzeb, może zaw­ier­ać z nimi umowy o pracę w celu przy­go­towa­nia zawodowego na czas określony, jed­nak nie krót­szy niż okres ksz­tałce­nia tj. nie krót­szy niż 36 miesięcy.

Zatrudnienie i nauka zawodu

Pra­co­daw­ca sporządza pisem­ną umowę o pracę w celu przy­go­towa­nia zawodowego, która w szczegól­noś­ci powin­na określać:

• rodzaj przy­go­towa­nia zawodowego (nau­ka zawodu lub przyucze­nie do wykony­wa­nia określonej pracy),
• czas trwa­nia i miejsce odby­wa­nia przy­go­towa­nia zawodowego,
• sposób ksz­tałce­nia teoretycznego,
• wysokość wyna­grodzenia.

Umowę o pracę w celu przy­go­towa­nia zawodowego pod­pisu­je pra­co­daw­ca z młodocianym oraz z jego opiekunem prawnym.

Niedo­puszczalne jest zamieszczanie w takich umowach klauzul zobow­iązu­ją­cych młodocianych do przepra­cow­a­nia określonego okre­su po ukończe­niu przy­go­towa­nia zawodowego i do zwro­tu pra­co­daw­cy kosztów tego przy­go­towa­nia w przy­pad­ku rozwiąza­nia przez młodocianego umowy przed upły­wem tego okresu.

Możli­we jest wprowadze­nie do umowy postanowień dają­cych młodociane­mu pra­cown­ikowi korzyst­niejsze świad­czenia, niż przewidu­ją to przepisy; a także dodanie ele­men­tów, których Kodeks Pra­cy nie przewidu­je np. zapisu doty­czącego wykupi­enia na koszt pra­co­daw­cy dodatkowego ubezpieczenia.

Obowiązki pracodawcy i szczególna ochrona młodocianych

Obow­iązkiem pra­co­daw­cy wobec młodocianego jest:

• zatrud­nie­nie i szkole­nie go zgod­nie z pro­gramem prak­ty­cznej nau­ki zawodu bądź przyuczenia,
• zaopa­trze­nie go w przewidziany na danym stanowisku sprzęt ochrony oso­bis­tej, odzież ochron­ną i roboczą, narzędzia pra­cy, mate­ri­ały i inne potrzeb­ne urządzenia,
• stosowanie się do przepisów o ochronie pra­cy i zdrowia,
• kierowanie go na bada­nia lekarskie zgod­nie z przepisa­mi i ponosze­nie kosztów z tym związanych,
• zgłaszanie w ustalonych ter­mi­nach na naukę dok­sz­tał­ca­jącą, umożli­wia­jąc mu reg­u­larne uczęszczanie na tę naukę,
• kon­trolowanie wyko­na­nia dok­sz­tał­ca­nia teo­re­ty­cznego u niego,
• przekazanie infor­ma­cji o ryzyku zawodowym i zasadach ochrony przed zagroże­ni­a­mi (także przed­staw­icielowi ustawowemu).

Jeżeli lekarz orzeknie, że dana pra­ca zagraża zdrow­iu młodocianego, pra­co­daw­ca obow­iązany jest zmienić rodzaj pra­cy, a gdy nie ma takiej możli­woś­ci, niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odpowied­nie odszkodowanie.

Do pod­sta­wowych obow­iązków pra­co­daw­cy wobec młodocianego należy m.in.:

• zapewnie­nie mu opie­ki i pomo­cy niezbęd­nej do przys­tosowa­nia się młodocianego do właś­ci­wego wykony­wa­nia pracy,
• założe­nie i prowadze­nie akt osobowych tak, jak dla każdego innego pracownika,
• orga­ni­zowanie i real­i­zowanie ksz­tałce­nia zawodowego młodocianych,
• prowadze­nie ewidencji – wykazu pra­cown­ików młodocianych,
• dokony­wanie odpisu na Zakład­owy Fun­dusz Świad­czeń Soc­jal­nych, w przy­pad­ku pra­co­daw­cy zobow­iązanego do tworzenia funduszu,
• stosowanie przepisów doty­czą­cych potrąceń z wyna­grodzenia za pracę.

Obowiązki młodocianego

Do pod­sta­wowych obow­iązków młodocianego należy m.in.:

• dąże­nie do uzyska­nia jak najlep­szych wyników w nauce zawodu,
• przestrze­ganie cza­su i orga­ni­za­cji pra­cy ustalonych u pracodawcy,
• przestrze­ganie przepisów bez­pieczeńst­wa i higieny pra­cy oraz przepisów przeciwpożarowych,
• sys­tem­aty­czne wypeł­ni­an­ie obow­iązku dok­sz­tał­ca­nia teoretycznego,
• odnosze­nie się z sza­cunkiem do przełożonego oraz przestrze­ganie zasad koleżeńskiej współpracy,
• przys­tąpi­e­nie do stosownego egza­minu, kończącego naukę zawodu lub przyuczenie,
• dok­sz­tałce­nie się w zakre­sie szkoły pod­sta­wowej, jeżeli szkoły takiej nie ukończył.

Pra­co­daw­ca jest obow­iązany zwol­nić młodocianego od  pra­cy na czas potrzeb­ny do wzię­cia udzi­ału w zaję­ci­ach związanych z  dok­sz­tał­caniem teoretycznym.

Młodociany, który przed ukończe­niem przy­go­towa­nia zawodowego osiągnął pełno­let­ność, kończy to przy­go­towanie na warunk­ach określonych dla młodocianych.

Rozwiązanie umowy przez pracodawcę

Rozwiązanie umowy za wypowiedze­niem przez pra­co­daw­cę dopuszczalne jest tylko w razie:

• niewypeł­ni­a­nia przez młodocianego obow­iązków wynika­ją­cych z umowy o  pracę lub obow­iązku dok­sz­tał­ca­nia się, pomi­mo stosowa­nia wobec niego środ­ków wychowawczych,
• ogłosze­nie upadłoś­ci lub lik­widacji pracodawcy,
• reor­ga­ni­za­cji zakładu pra­cy uniemożli­wia­jącej kon­tyn­uowanie przy­go­towa­nia zawodowego,
• stwierdze­nie nieprzy­dat­noś­ci młodocianego do pra­cy, w zakre­sie której odby­wa przy­go­towanie zawodowe.

Okres wypowiedzenia uza­leżniony jest od stażu młodocianego u pra­co­daw­cy, u którego odby­wa on przy­go­towanie zawodowe.

Rozwiązanie umowy bez zachowa­nia okre­su wypowiedzenia przez pra­co­daw­cę dopuszczalne jest:

• na ogól­nych zasadach, z przy­czyn określonych w art. 52 § 1 oraz art. 53 § 1 k.p.,
• na mocy porozu­mienia między stronami.

Jak długo pracować

• W wieku do 15 lat czas pra­cy nie może przekraczać 6 godzin na dobę.
• W wieku powyżej 15 lat czas pra­cy nie może przekraczać 8 godzin na dobę.
• Do cza­su pra­cy młodocianego wlicza się czas nau­ki w wymi­arze wynika­ją­cym z obow­iązkowego pro­gra­mu zajęć szkol­nych, bez wzglę­du na to, czy odby­wa się ona w godz­i­nach pracy.
• Nie wol­no zatrud­ni­ać młodocianego w godz­i­nach nadliczbowych ani w  porze noc­nej, która dla młodocianego przy­pa­da pomiędzy godz­i­na­mi 22:00 – 6:00; w przy­pad­ku młodocianych, którzy nie ukończyli szkoły pod­sta­wowej lub nie ukończyli 15 roku życia, pora noc­na przy­pa­da pomiędzy 20:00 – 6:00.
• Prz­er­wa w pra­cy młodocianego, obe­j­mu­ją­ca porę noc­ną, powin­na trwać nieprz­er­wanie nie mniej niż 14 godzin.
• Młodociane­mu przysługu­je w każdym tygod­niu pra­wo do co najm­niej 48 godzin nieprz­er­wanego odpoczynku, który powinien obe­j­mować niedzielę.

Urlop

Młodociany uzysku­je pra­wo do urlopu wypoczynkowego z upływem:

• 6 miesię­cy od rozpoczę­cia pier­wszej pra­cy w wymi­arze – 12 dni roboczych,
• roku pra­cy – w wymi­arze 26 dni roboczych.

Pra­wo do kole­jnego urlopu młodociany naby­wa w każdym następ­nym roku kalendarzowym.

W roku kalen­dar­zowym, w którym młodociany kończy 18 lat, ma on pra­wo do urlopu w wymi­arze 20 dni roboczych, jeżeli pra­wo do  urlopu uzyskał przed ukończe­niem 18 lat.

Udzielanie urlopów wypoczynkowych:

• Młodociane­mu uczęszcza­jące­mu do szkoły należy udzielić urlopu w okre­sie ferii szkolnych.
• Młodociane­mu, który nie nabył prawa do urlopu (w pier­wszym roku nau­ki), pra­co­daw­ca może, na jego wniosek, udzielić urlopu zal­iczkowo w  okre­sie ferii szkolnych.

Urlop bezpłat­ny:

• Na wniosek młodocianego, ucz­nia zasad­niczej szkoły zawodowej, pra­co­daw­ca obow­iązany jest udzielić mu w okre­sie ferii szkol­nych urlopu bezpłat­nego w wymi­arze nieprzekracza­ją­cym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy.

Okres urlopu bezpłat­nego wlicza się do okre­su pra­cy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Prace wzbronione

Pra­co­daw­ca nie może zatrud­ni­ać młodocianych przy pra­cach im wzbronionych.

Wykaz tych prac ustal­iła Rada Min­istrów w drodze rozporządzenia.

Na pod­staw­ie wykazu prac wymienionych w tym roz­porządze­niu, pra­co­daw­ca ma obow­iązek sporządz­ić wykazy prac wykony­wanych w zakładzie pracy:

• wzbro­nionych młodocianym,
• wzbro­nionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrud­nie­nie w celu odby­cia przy­go­towa­nia zawodowego.

W ustal­e­niu wykazów obow­iązu­ją­cych u danego pra­co­daw­cy powinien uczest­niczyć lekarz sprawu­ją­cy pro­fi­lak­ty­czną opiekę zdrowot­ną nad młodocianym.

Wykaz prac wzbro­nionych młodocianym i stanowisk pra­cy, na których są wykony­wane te prace, pra­co­daw­ca zamieszcza w widocznym miejs­cu, w każdej komórce orga­ni­za­cyjnej, w której są zatrud­ni­ani młodociani.

Zatrud­ni­an­ie przy pra­cach wzbro­nionych, które mogą być wykony­wane w zakre­sie przy­go­towa­nia zawodowego przez młodocianego, który ukończył 15 lat (wyjątek od zasady), nie może mieć charak­teru stałego i powin­no ograniczać się do czyn­noś­ci pod­sta­wowych, niezbęd­nych do odby­cia przy­go­towa­nia zawodowego.

Nauka zawodu

Umowę w celu przy­go­towa­nia zawodowego odby­wanego w formie nau­ki zawodu zaw­iera pra­co­daw­ca z młodocianym:

• w ter­minie przyję­cia kandy­datów do zasad­niczych szkół zawodowych,
• w innym ter­minie, gdy młodociany nie dok­sz­tał­ca się w zasad­niczej szkole zawodowej.

Nau­ka zawodu trwa nie dłużej niż 36 miesię­cy. Młodociany ma pra­wo do wyna­grodzenia i do odprowadzanej skład­ki na  ubez­piecze­nie społeczne, a okres ten wlicza się do stażu pra­cy, z  którego wynika­ją uprawnienia emerytalne.

Wyna­grodze­nie młodocianego obliczane jest w sto­sunku pro­cen­towym do prze­cięt­nego, miesięcznego wyna­grodzenia w gospo­darce nar­o­dowej w poprzed­nim kwartale, obow­iązu­jącego od pier­wszego dnia następ­nego miesią­ca po ogłosze­niu przez Prezes GUS w Dzi­en­niku Urzę­dowym RP „Mon­i­tor Pol­s­ki”, i wynosi:

• w pier­wszym roku nau­ki – nie mniej niż 4%,
• w drugim roku nau­ki – nie mniej niż 5%,
• w trzec­im roku nau­ki – nie mniej niż 6%.

Cel nauki zawodu

Pra­co­daw­ca zatrud­ni­a­ją­cy młodocianego w celu nau­ki zawodu:

• real­izu­je pro­gram naucza­nia dopuszc­zony do użytku w szkole, uwzględ­ni­a­ją­cy pod­stawę pro­gramową ksz­tałce­nia w zawodach określonych w  klasy­fikacji zawodów szkol­nict­wa zawodowego w zakre­sie nauczanego zawodu lub
• real­izu­je pro­gram zapew­ni­a­ją­cy spełnie­nie wyma­gań egza­m­i­na­cyjnych określonych w stan­dar­d­ach będą­cych pod­stawą przeprowadza­nia egza­minu kwal­i­fika­cyjnego na tytuł czelad­ni­ka w zawodach nieu­ję­tych w  klasy­fikacji zawodów szkol­nict­wa zawodowego, określonych w przepisach doty­czą­cych klasy­fikacji zawodów i spec­jal­noś­ci na potrze­by rynku pracy,
• odpowia­da za to, aby oso­by szkolące młodocianych miały odpowied­nie kwalifikacje.

Nau­ka zawodu kończy się egza­minem zawodowym, z tym że młodociani zatrud­nieni u rzemieśl­ników zda­ją egza­min czeladniczy.

Oso­by, które przed ukończe­niem nau­ki zawodu osiągnęły pełno­let­ność, kończą tę naukę na warunk­ach określonych dla młodocianych.

Zasada i tryb przeprowadzania egzaminów z nauki zawodu

Nau­ka zawodu u rzemieśl­ni­ka kończy się egza­minem składanym przed Komisją Egza­m­i­na­cyjną Izby Rzemieśl­niczej. Pra­cown­ik młodociany jest obow­iązany do przys­tąpi­enia do egza­minu. Wniosek o  dopuszcze­nie do egza­minu czelad­niczego składany jest bezpośred­nio w  Izbie Rzemieśl­niczej lub za pośred­nictwem Cechu Rzemiosł w Pilźnie. Kosz­ty egza­minu zdawanego przez młodocianego w pier­wszym wyz­nac­zonym ter­minie w całoś­ci pokry­wa pracodawca.

Zarówno egza­min czelad­niczy jak i mis­tr­zows­ki przeprowadza się w 2 eta­pach – prak­ty­cznym i teoretycznym.

• Egza­min prak­ty­czny – zada­nia egza­m­i­na­cyjne sprawdza­jące prak­ty­czne umiejęt­noś­ci z zakre­su kwal­i­fikacji w danym zawodzie.
• Egza­min teo­re­ty­czny – dzieli się na część pisem­ną (sprawdza­jącą wiedzę związaną z dzi­ałal­noś­cią gospo­dar­czą i zatrud­nie­niem) oraz część ust­ną (sprawdza­jącą wiedzę z zakre­su kwal­i­fikacji w danym zawodzie).

Kwalifikacje niezbędne do prowadzenia nauki zawodu pracowników młodocianych

Zaję­cia prak­ty­czne z młodociany­mi pra­cown­ika­mi mogą prowadz­ić pra­co­daw­cy lub zatrud­nieni pra­cown­i­cy posi­ada­ją­cy stosowne kwal­i­fikac­je zawodowe oraz pedagogiczne:

• kurs ped­a­gog­iczny dla instruk­torów prak­ty­cznej nau­ki zawodu,
• co najm­niej tytuł mis­trza w zawodzie którego będą nauczać, bądź: 
  • świadect­wo dojrza­łoś­ci tech­nikum lub szkoły równorzęd­nej albo  świadect­wo ukończenia szkoły policeal­nej lub dyplom ukończenia szkoły pomat­u­ral­nej lub policeal­nej i tytuł zawodowy w zawodzie pokrewnym do  zawodu, którego będą nauczać oraz co najm­niej trzylet­ni staż pra­cy w  zawodzie, którego będą nauczać, lub
  • świadect­wo dojrza­łoś­ci liceum zawodowego i tytuł robot­ni­ka wyk­wal­i­fikowanego lub równorzęd­ny w zawodzie, którego będą nauczać oraz  co najm­niej cztero­let­ni staż pra­cy w tym zawodzie naby­ty po uzyska­niu tytułu zawodowego, lub
  • świadect­wo dojrza­łoś­ci liceum ogól­nok­sz­tałcącego, liceum tech­nicznego, tech­nikum ksz­tałcącego w innym zawodzie niż ten, którego  będą nauczać, lub śred­niego studi­um zawodowego i tytuł robot­ni­ka wyk­wal­i­fikowanego lub równorzęd­ny w zawodzie, którego będą nauczać oraz  co najm­niej sześ­ci­o­let­ni staż pra­cy w tym zawodzie naby­ty po uzyska­niu tytułu zawodowego, lub
  • dyplom ukończenia studiów wyższych na kierunku (spec­jal­noś­ci) odpowied­nim dla zawodu, którego będą nauczać oraz co najm­niej trzylet­ni staż pra­cy w tym zawodzie naby­ty po uzyska­niu dyplo­mu lub dyplom ukończenia studiów wyższych w innym kierunku (spec­jal­noś­ci) oraz co  najm­niej sześ­ci­o­let­ni staż pra­cy w zawodzie, którego będą nauczać.

Podstawy prawne: